Noun
reason, cause, motive, matter; source, origin; method.
Headley
សំ. បា. (ន.) ការឬដំណើរដែលប្រព្រឹត្តទៅ; ការណ៍; ដំណើរ; រឿង; ទំនង; ដើមទង, ទងគន្លង; ដើមចម; ផ្លូវ, ផ្លូវសេចក្ដី; វិធី; បំណង ។ ខ្មែរច្រើនប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “ដំណើរឬរឿងដែលកើតឡើង; រឿងរ៉ាវ, ការទាស់ទែងគ្នា” : មានហេតុ, កើតហេតុនឹងគ្នា, បង្កហេតុ, នាំបណ្តាលហេតុ ។ ព្រោះហេតុនោះ ព្រោះដំណើរនោះ ។ ឲ្យហេតុ ឲ្យទំនង ។ល។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. ហេ-តុ, ដូចជា ហេតុឃាត ការសម្លាប់ហេតុ, ការបំបាត់ហេតុ ។ ហេតុឃាតក ឬ –ឃាតកៈ (–ដក់ ឬ –តៈកៈ) អ្នកសម្លាប់ឬបំបាត់ហេតុ (បើស្ត្រីជា ហេតុឃាតិកា) ។ ហេតុនិទាន ទីតាំងនៃហេតុ, រឿងហេតុ ។ ហេតុប្បភព ឬ –ប្រភព (–តុប-ប៉ៈភប់ ឬ–ប្រៈភប់; បា. ហេតុប្បភវ, សំ. ហេតុប្រភវ) ដែលមានហេតុនាំឲ្យកកើតមុន; សេចក្ដីទុក្ខដែលមានតណ្ហាជាដើមហេតុនាំឲ្យកើត (តណ្ហាជាហេតុសេចក្ដីទុក្ខជាផល) ។ ហេតុផលសន្ធាន (–ផៈល៉ៈ–) ពាក្យតហេតុនិងផល គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងប្រយោគ ប្រាប់ផលដែលជាប់តមកពីហេតុ, ប្រើចំពោះពាក្យថា ព្រោះ, ព្រោះថា, ព្រោះហេតុនោះបានជា, ដ្បិត, ដ្បិតជា, ដ្បិតថា (ព. វ.) ។ ហេតុភូត ដែលកើតជាហេតុ ។ ហេតុម័ត ឬ –មន្ត (–ម៉ាត់ ឬ –ម៉ន់) ដែលមានហេតុ (បើឥត្ថីលិង្គជា ហេតុមតី ឬ –មន្តី) ។ ហេតុមូល ឬ មូលហេតុ (–លៈហែត) ហេតុដើមឬដើមហេតុ ។ ហេតុរូប រូបហេតុ, តួហេតុ ។ ហេតុវាទ ការជជែករកឲ្យឃើញហេតុ; សម្តីដែលលើកយកហេតុមកនិយាយ ។ ហេតុវាទក ឬ –វាទកៈ (–ទក់ ឬ –ទៈកៈ) អ្នកដែលនិយាយជជែករកឲ្យឃើញហេតុ (បើស្រ្តីជា ហេតុវាទិកា) ។ ហេតុវាទិន ឬ –វាទី អ្នកដែលចូលចិត្តឬហៃជជែករកឲ្យឃើញហេតុ (បើស្រ្តីជា ហេតុវាទិនី) ។ ហេតុវិជ្ជា, –វិទ្យា ឬ –សាស្រ្ត វិជ្ជាដែលត្រិះរិះរកឲ្យឃើញតាមហេតុ (តក្កវិជ្ជា) ។ ព. កា. ថា : ហេតុវិជ្ជា អ្នកប្រាជ្ញនានា ក្នុងលោកទាំងមូល រមែងស្រាវជ្រាវ រាវដោយអនុកូល រកឃើញប្រមូល ប្រមុំតាមពិត ។ ហេតុនិងបច្ច័យ មានការប្រាស្រ័យ ជាគូការគិត រាវរកខុសត្រូវ តាមផ្លូវពិនិត្យ បើទាល់ការគិត ពុំអាចរកឃើញ ។ល។
Chuon Nath