Noun
giving; gift, donation; alms, charity; favor (2) tien polite or respectful particle often occurs in sentence final position.
Headley
Noun
gift, donation, alms, charity
Wiktionary
១
(និ.) ពាក្យគោរពសម្រាប់អ្នកតូចនិយាយទៅរកអ្នកធំ (ក្រៅពីក្សត្រិយ៍) , ប្រើជាពាក្យផ្ដើមក៏បាន រៀងឲ្យនៅខាងចុងបំផុតក៏បាន រៀងឲ្យខាងដើមបន្ទាត់កិរិយាសព្ទឬនាមសព្ទណាមួយដែលគួរប្រកបក៏បាន : ទាន, លោកអញ្ជើញទៅណា ? ឬថា លោកអញ្ជើញទៅណាទាន ?; ទានបានហើយ ឬថា បានហើយទាន; ទានប្រោស, ការនេះសូមឲ្យស្រេចលើព្រះតេជព្រះគុណ ...; សូមទានមេត្តាប្រោស; សូមទានជ្រាប; សូមទានអភ័យទោស ។ល។
២
សំ. បា. (ន.) អំណោយ, ការឲ្យ, អ្វីៗដែលគួរឲ្យ ។ ខ្មែរយើងច្រើននិយាយថា ឲ្យទាន, ធ្វើទាន, បរិច្ចាគទាន, ចែកទាន, សូមទាន ឬ សុំទាន, ទទួលទាន ឬ ទទួលយកទាន ... ។ ប្រើរៀងពីខាងដើមសព្ទដទៃខ្លះ អ. ថ. ទានៈ ដូចជា ទានកណ្ឌ (–ក័ន) ន. (បា.) ឈ្មោះកណ្ឌទី ៣ ក្នុងមហាវេស្សន្ដរជាតក ។ ទានកាម (–កាមៈ ឬ–កាម) ន. (សំ. បា.) អ្នកពេញចិត្តឬអ្នកមានចំណងក្នុងការធ្វើទាន គឺអ្នកដែលចូលចិត្តខាងធ្វើទានឥតមានធុញទ្រាន់ ។ បើស្ត្រីជា ទានកាមា ។ ទានបតី (–ប៉ៈដី) ន. (សំ. បា. ទានបតិ) អ្នកដែលជាធំក្នុងទាន គឺម្ចាស់ទាន ឬអ្នកដើមបុណ្យ, អ្នកដើមការ ។ ទានបារមី (–បារ៉ៈម៉ី) ន. (បា.) ឈ្មោះបារមីទី ១ ក្នុងបារមីទាំង ១០ យ៉ាង (ម. ព. ទសបារមី និង បារមី ផង) ។ ទានមយៈ ឬ ទានម័យ (–មៈយៈ ឬ–មៃ) គុ. ឬ ន. (បា.) ដែលសម្រេចដោយទាន; បុណ្យដែលសម្រេច ឬដែលកើតឡើងដោយសារធ្វើទាន (ម. ព. បុញ្ញកិរិយាវត្ថុ ផង) ។ ទានវត្ថុ (–វ័តថុ) ន. (បា. សំ. ទានវស្ដុ) វត្ថុ, ភ័ស្ដុភារ, របស់សម្រាប់ធ្វើទាន ឬវត្ថុដែលជាអំណោយ ។ ទានសាលា (–សល៉ា) ន. (បា.) សាលាសម្រាប់ប្រជុំគ្នាធ្វើទាន, រោងទាន ។ ទានាធិបតី (–ប៉ៈដី) ន. (សំ. បា. –បតិ) ដូចគ្នានឹង ទានបតី, ប៉ុន្តែខ្មែរយើងច្រើនតែប្រើជាពាក្យទេស្នា សម្រាប់ហៅឥស្សរជនអ្នកមានបណ្ដាស័ក្ដិដែលជាម្ចាស់ទាន (ជាវេវចនៈនឹងពាក្យ ទានិស្សរៈ) ។ ទានានិសង្ស (–សង់) ន. (សំ. បា.–សំស) អានិសង្សទាន (ម. ព. អានិសង្ស) ។ ទានិស្សរៈ (ទានិស-សៈរ៉ៈ) ន. (បា. ទាន + ឥស្សរ > ទានិស្សរ; សំ. ទាន + ឦស្វរ ទានេស្វរ) ដូចគ្នានឹង ទានបតី, ប៉ុន្តែខ្មែរយើងប្រើពាក្យនេះ សម្រាប់ឥស្សរជនអ្នកមានស័ក្ដិធំមានសេនាបតីជាដើម ដែលជាម្ចាស់ទាន (ច្រើនប្រើក្នុងពាក្យទេស្នា) ។ ទានិស្សរាធិបតី (ទានិស-សៈរ៉ាធិប៉ៈដី) ន. (បា. ទាន + ឥស្សរ + អធិបតី > ទានិស្សរាធិបតិ; សំ. ទាន + ឦស្វរ + អធិបតិ > ទានេស្វរាធិបតិ) អ្នកដែលជាម្ចាស់ធំចម្បងក្នុងទាន ឬដែលជាម្ចាស់ចម្បងលើសលែង អ្នកឲ្យទានទាំងអស់ ។ ពាក្យនេះខ្មែរយើងច្រើនប្រើជាពាក្យទេស្នា សម្រាប់ហៅឥស្សរជនជាក្សត្រិយ៍ដែលជាម្ចាស់ទាន, ហៅបានតាំងពីព្រះរាជាចុះរៀងមកដល់ព្រះរាជវង្សានុវង្ស ធំតូចតាមលំដាប់ (ម. ព. ឥស្សរ និង អធិបតី ផង) ។
Chuon Nath